Lađarište-najstarije trajno naseljavanje Vrnjačke Banje
U Zamku kulture u Vrnjačkoj Banji izloženi su vredni arheološki predmeti pronađeni na lokalitetu Lađarište u prvim istraživanjima koja su počela 1987. godine. U želji da upozna kulturnu baštinu ovog kraja veliki broj turista iz raznih krajeva Srbije i sveta poseti Zamak kulture, poznat i kao Zamak Belimarković, jer ga je podigao general Jovan Belimarković, ministar kralja Milana Obrenovića.
Posmatrajući stalnu arheološku postavku na prvom spratu ovog velelepnog zdanja, prvo što čuju je da je Lađarište dokaz o najstarijem trajnom naseljavanju na teritoriji Vrnjačke Banje. Predmeti pronađeni u njemu potiču iz neolita, sa kraja petog i početka četvrtog milenijuma pre nove ere, i pripadaju Gradačkoj fazi i fazi Vinča Pločnik. 
“Ovo je jedan veoma interesantan lokalitet, jer u vreme kada smo vršili iskopavanja otkriveno je samo sto kvadratnih metara a pronađeno je mnogo arheološkog materijala koji je ovde izložen. Posebno je zanimljiva bogata produkcija glačanog i okresanog kamena. Svojevremeno kada smo publikovali ove prve nalaze profesor Garašanin je govorio u Glasniku Srpskog arheološkog društva da je ovo verovatno lokalitet koji je bio specijalizovan za obradu kamena. Tu je i bogata keramička industrija: bikonične i konične zdele, ostavinske posude, minijaturne posude, žrtvenici tipa tripusa i ono što je karakteristično za skoro sve vinčanske lokalitete, a to su antropomorfne i zoomorfne figurine i amuleti,” ističe naša sagovornica, arheolog i viši kustos Zamka kulture, Jelena Borović Dimić.
Posebno retki nalazi su tripusi i antropomorfne figurine bojene crvenom bojom. Za razliku od Divljeg polja u Ratini kod Kraljeva gde su crvene figurine one koje su gorele, figurine iz Lađarišta nisu gorele jer nemaju rupičastu strukturu već su bojene crvenom bojom.
Lađarište je neolitsko naselje na šta ukazuju pronađeni ostaci nekoliko kuća iz tog perioda. Razvilo se na visokoj obrežini iznad korita Zapadne Morave, na 4km udaljenosti od današnje Vrnjačke Banje.
“Kopanjem ovog lokaliteta obezbedili smo uvid u najstarije trajno naseljavanje Vrnjačke Banje jer smo otkrili nekoliko kuća za koje je utvrđeno sada kada je rađen širok iskop i zaštitna iskopavanja zbog izgradnje Moravskog koridora, da se prostiru na širem prostoru ali su dosta devastirane,” ističe Jelena Borović Dimić i pojašnjava da su borbe za zaštitu ovog lokaliteta trajale deset godina, od njegovog otkrivanja 1987. godine do 1997. godine kada je doneta odluka o njegovoj zaštiti i kada je konačno zaustavljeno kontinuirano uništavanje lokaliteta. 
“Prostor je dosta uništavan ne samo obradom zemlje u dubini pluga, već i uvođenjem sanitarnih čvorova, raznih septičkih jama, kopanjem temelja i prolaskom gasovoda. Ostaje nada da se ovaj lokalitet prostire i sa druge strane puta koja je znatno manje devastirana, gde ćemo moći da ga istražimo najpre geomagnetnim istraživanjima koja do sada nisu rađena jer ta strana puta nije zahvaćena radovima na izgradnji Moravskog koridora. Očekujemo da ćemo možda naići na naselje jer smo u pojedinačnim njivama nailazili na artefakte iz tog perioda,” ističe naša sagovornica.
Arheološka iskopavanja dela ovog lokaliteta koji se našao na trasi Moravskog koridora završena su ove godine. Njima je rukovodio profesor dr Slaviša Perić iz Arheološkog instituta Srbije. Pronađeni arheološki materijal trenutno se nalazi na pranju i obradi u specijalizovanoj balon sali u Paraćinu, a u Zamak kulture u Vrnjačkoj Banji trebalo bi da stigne u maju sledeće godine.
“Dobili smo obećanje da ćemo materijal dobiti oko maja meseca sledeće godine, tako da se nadamo da ćemo sve to moći da izložimo i da prezentujemo javnosti deo naše kulturne baštine i našeg identiteta,” zaključuje Jelena Borović Dimić, koja se više od tri decenije bavi zaštitom kulturnog nasleđa svog rodnog mesta.
