Pola veka bratskih veza Kraljeva i Zelene Gore
Saradnja i bratimljenje Grada Kraljeva i Zelene Gore u Poljskoj, u poređenju sa drugim bratskim gradovima Kraljeva, jedina je proistekla iz kontakata napravljenih najpre na lokalnom a onda i na republičkom nivou. Ova dva grada povezale su njihove fabrike šinskih vozila, Fabrika vagona u Kraljevu i Metalski zavod “I.M. Novotki”, kasnije poznat kao “Zastal”, u Zelenoj Gori.
Početke povezivanja dve fabrike opisao je direktor Narodnog muzeja u Kraljevu, Darko Gučanin, u radu objavljenom u časopisu Naša prošlost 17/18 gde analizira arhivsku građu i tekstove objavljene u lokalnim i republičkim novinama kao i fabričkim glasilima ova dva velika privredna kolektiva. On ističe da su poljska Vlada i partijske vođe sledili pravac sovjetske politike prema Jugoslaviji tako da je dobre odnose zamenila duboka kriza nakon Rezolucije Informbiroa iz juna 1948. godine a kontakti se ponovo obnavljaju sredinom pedesetih godina, posle Staljinove smrti. U Poljskoj je tada pokrenuta destaljinizacija i demokratizacija društva, ali ne po sovjetskom modelu centralnog upravljanja, već je Poljska sve više bila zainteresovana za jugoslovenski model radničkog samoupravljanja, koji je u Jugoslaviji uveden u decembru 1949. godine.
U poljskoj fabrici Metalski zavod “I.M. Novotki”, kasnije poznatoj kao “Zastal”, 14. novembra 1956. godine osnovan je Radnički savet, prvi samoupravni organ radnika. Petnaest dana nakon osnivanja predstavnici Radničkog saveta uputili su pismo jugoslovenskoj ambasadi u Varšavi sa željom da uspostave kontakt sa srodnom fabrikom šinskih vozila u FNRJ, iz Kraljeva. Predložen je konkretan plan saradnje koji je podrazumevao razmenu fabričke štampe i uzajamnih poseta delegacija do deset članova.
Kako Gučanin piše, kraljevačka Fabrika vagona je prihvatila poziv za saradnju iz Poljske. Razmenjeno je nekoliko pisama a zatim je delegacija FVK boravila od 28. aprila do 12. maja 1957. godine u Poljskoj gde su posetili Varšavu, Poznanj, Krakov i Aušvic. Poljaci su tada gostima iz Kraljeva besplatno ustupili dokumentaciju i planove za trideset mašina koje bi mogle da olakšaju proizvodne procese u kraljevačkoj fabrici. Usledila je zatim uzvratna poseta predstavnika fabrike “Zastal” Kraljevu koja je trajala od 19. maja do 2. juna iste godine. Gosti su bili na svečanom prijemu, prisustvovali su sednici Radničkog saveta Fabrike vagona, i imali su svečani ručak i večeru u Mataruškoj Banji i Vrnjačkoj Banji. Razmatrani su i dalji mogući putevi saradnje i prihvaćen je model razmene stručnjaka i njihov boravak i usavršavanje u kolektivima jedne i druge fabrike. Prva grupa kraljevačkih stručnjaka u Poljsku je poslata odmah sredinom 1957. godine.
Počinje i direktna ekonomska saradnja ove dve fabrike. Kraljevačka Fabrika vagona naručila je postolja i odbojnike za teretne vagone iz poljskih fabrika. Međutim, kada je pomoćnik direktora FVK Branko Bogdanović posetio poljske fabrike u januaru 1958. godine izjavio je po povratku u Kraljevo da je “kvalitet rada u poljskim fabrikama slab, gotovo očajan, i da je proizvodnja veoma loša” što je pretilo da ugrozi dalju nabavku delova u Poljskoj.
Veoma brzo, već u proleće 1958. godine, nastupa i nova komplikacija odnosa kada Moskva oštro napada Jugoslaviju nakon usvajanja nacrta Programa SKJ-a. Zvanični odnosi Poljske i Jugoslavije su zahladneli, obustavljene su i uzajamne posete delegacija dve fabrike ali privredna razmena nije zaustavljena, naprotiv sve više se razvijala tako da je narasla blizu 100 000 000 u 1964. godini, a 1957. bila je 35 400 000.
Bolji dani za saradnju dolaze u narednoj deceniji, nakon oporavka diplomatskih odnosa Jugoslavije i zemalja socijalističkog bloka. Obnavljaju se posete radnika a saradnja se proširuje i na sektor kulture. Ibarske novosti beleže da je u godini kada su gradovi Kraljevo i Zelena Gora potpisali sporazum o bratimljenju ansambl narodnih pesama i igara iz Zelene Gore, tokom boravka u Kraljevu od 1. do 7. jula, održao koncerte za radnike Fabrike vagona i Magnohroma, besplatan koncert za sve građane na Atletskom stadionu pored Ibra i sa kraljevačkim “Abraševićem” zajednički koncert na Goču 7. jula, povodom proslave Dana ustanka.
Ubrzo nakon toga, te 1974. godine, u Zelenu Goru putuje delegacija iz Kraljeva koju čine predsednik Skupštine opštine Miladin Rudnjanin, sekretar Opštinskog komiteta Saveza komunista Radivoje Pribaković, predsednik SUBNOR-a Luka Vujošević i tri predstavnika kraljevačke Fabrike vagona. Najpre Povelju o bratimljenju potpisuju predstavnici Fabrike vagona i Zastala, a zatim i predstavnici dva grada. Isti tekst povelje delegacija Zelene Gore potpisuje i u Kraljevu 29. novembra, uoči Dana republike i trideset godina od oslobođenja Kraljeva u Drugom svetskom ratu.
Želje i nastojanja obe delegacije bila su da međusobno pomaganje i posećivanje bude još bolje u privrednom, kulturnom, sportskom i drugim segmentima društva. Predsednik Skupštine opštine Kraljevo Miladin Rudnjanin rekao je tom prilikom da bratimljenje treba da posluži budućim generacijama da sadašnju saradnju još više učvrste u interesu žitelja dva grada. Dogovoreno je tada i da naredne godine Zelena Gora bude domaćin sportistima iz Kraljeva koji će se takmičiti sa klubovima iz Zelene Gore u raznim disciplinama. Saradnja se zatim nastavlja do današnjih dana.
Kraljevo i Zelena Gora ove godine obeležavaju pola veka od zvaničnog bratimljenja.
