Saradnja Loda i Kraljeva brzo pokrenuta, brzo i zapostavljena

Gradovi Lod u Izraelu i Kraljevo potpisali su sporazum o prijateljstvu i saradnji 1990. godine. I ovaj sporazum, kao i većina prethodnih Povelja o bratimljenju koje je potpisao grad Kraljevo rezultat su najpre političkih a zatim i privrednih, turističkih i drugih interesa uspostavljenih na nivou republičkih vlasti. Ono što ovo prijateljstvo razlikuje od prethodnih je odsustvo ranije privredne, kulturne ili bilo kakve druge istorijske saradnje građana Kraljeva i Loda, zbog čega je objašnjavano zajedničkim teškim stradanjima srpskog i izraelskog naroda tokom Drugog svetskog rata.

Direktor Narodnog muzeja u Kraljevu Darko Gučanin autor je rada o uspostavljanju saradnje Loda i Kraljeva, čija štampa je u pripremi. On je prikupio arhivsku građu, tekstove objavljene u novinama o bratimljenju ova dva grada i intervjuisao dr Miomira Vukićevića, tadašnjeg predsednika Skupštine opštine Kraljevo i potpisnika sporazuma o saradnji i prijateljstvu. U tom tekstu on opisuje kako je saradnja između Kraljeva i Loda zapravo bila slučajna i proizvod je nekoliko sticaja okolnosti.

Gučanin piše da je republičko rukovodstvo Savezne republike Srbije nastojalo da obnovi diplomatske odnose sa Izraelom, a centralno mesto u tim planovima imala je manifestacija “Nedelja Srbije u Izraelu” čiji pokrovitelj je bila Federacija izraelskih privrednih komora. Srpska delegacija brojala je preko četiri stotine učesnika. Zvanično, manifestacija kao i uopšte zbližavanje sa Izraelom, zamišljeno je kao privredno, kulturno, informativno i turističko predstavljanje Srbije sa ciljem da se plasiraju srpski proizvodi na izraelsko, i posredstvom njega i na druga tržišta, i da se uspostave trajni kontakti i buduća saradnja. Nezvanične razloge saopštio je Dušan Mihajlović, potpredsednik Republičkog izvršnog veća u režimu Slobodana Miloševića, navodeći da je osnovni cilj bila podrška Izraelaca planiranim tržišnim reformama, preuzimanje tamošnjih iskustava koja bi poslužila za stvaranje koncepta strategije čuvanja Kosova i Metohije i posredovanje zvaničnog Tel Aviva u sporazumevanju Beograda sa Vašingtonom u rešavanju gorućih problema u SFRJ. Tokom trajanja manifestacije došlo je do niza susreta sa najuglednijim izraelskim ličnostima i dogovoreno je bratimljenje po deset gradova obe države, kao poseban vid povezivanja.

Gučanin piše da je izbor Kraljeva među deset srpskih gradova bio iznenađenje jer u Kraljevu nisu živeli članovi jevrejske zajednice u većem broju a privredna saradnja kraljevačkih fabrika sa izraelskim gotovo da nije postojala. Prema rečima tadašnjeg predsednika Skupštine opštine Kraljeva Miomira Vukićevića on je predložio Dušanu Mihajloviću da Kraljevo bude uvršćeno među deset gradova, što je uz posredovanje Klare Mandić, sekretarke Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva, prihvaćeno. O tome koliko je učestvovanje predstavnika Kraljeva bilo neočekivano govori podatak da je zahtev za dobijanje izraelske vize za Vukićevića predat deset dana pre početka manifestacije a javnost Kraljeva je o tome bila obaveštena tek 24. maja kada je manifestacija već bila počela.

Gučanin dalje pojašnjava da je slučajan bio i izbor grada sa kojim će se Kraljevo pobratimiti. Bratimljenje Beograda i Tel Aviva i Valjeva i Rehovota bilo je dogovoreno unapred, pre dolaska srpske delegacije u Izrael, dok je izbor Loda bio posledica spleta okolnosti a ne planske aktivnosti. Po dolasku u Izrael Vukićević je ostao u društvu nekoliko predsednika srpskih skupština opština koji nisu imali ranije potpisan sporazum o bratimljenju a isto je bilo i na izraelskoj strani. Usledilo je neposredno dogovaranje i Vukićević se sporazumeo sa Maksimom Levijem, gradonačelnikom Loda, da se taj industrijski centar u blizini Tel Aviva poveže sa Kraljevom. U Lodu je potpisan sporazum o prijateljstvu a 15. juna 1990. godine u Kraljevu je potpisana Povelja o uspostavljanju prijateljskih odnosa i trajne saradnje gradova Kraljevo i Lod.

Predstavnici Loda u Kraljevo su doputovali 12. juna i bili su smešteni u hotelu Termal u Mataruškoj Banji. Tokom sledećih dana razgledali su Kraljevo, Vrnjačku Banju, Spomen groblje, manastir Žiču, škole i fabrike. Posebno interesovanje izraelske delegacije izazvala je poseta Građevinskom preduzeću Kablar, jer je u Lodu postojala potreba za brzom gradnjom šest hiljada stanova za Jevreje koji su se nakon raspada komunizma doseljavali u Izrael. Dogovoreno je i da stručnjaci iz Kablara posete Lod u cilju izrade projekta rekonstrukcije stare zgrade Većnice i sagledavanja mogućnosti ugovaranja izgradnje drugih objekata za potrebe izraelskog grada. Sačuvan je podatak da su predstavnici Kablara otputovali u Lod 10. jula ali nisu sačuvane informacije o eventualnim sklopljenim dogovorima i poslovima.

U oktobru je usledila još jedna poseta izraelske delegacije Kraljevu. Njihov gradski orkestar Mandolina, koga čine jedanaest devojčica, deset dečaka i njihovi učitelji održali su nekoliko koncerata u Kraljevu a fudbalski veterani iz Loda su odigrali meč protiv FK Ibar u Mataruškoj Banji i protiv zlatne generacije FK Sloga 1966/1967. na gradskom stadionu u Kraljevu.

I kao što je saradnja Loda i Kraljeva nastala sticajem okolnosti, sticajem okolnosti je i prekinuta. Najpre je tokom zime buknuo sukob između Izraela i Iraka. U znak solidarnosti sa izraelskim narodom, Društvo srpsko-jevrejskog prijateljstva organizovalo je trodnevnu posetu predstavnika dvanaest srpskih gradova Izraelu. Neposredno pred polazak u februaru predsednik kraljevačke Skupštine opštine Miomir Vukićević otkazao je posetu, a sekretarka društva Klara Mandić smatrala je da je u razgovorima pred put uticao i na druge predsednike Skupština opština da se ne odazovu pozivu, zbog čega je, prema Vukićevićevim rečima, on stavljen na crnu listu, što nije odgovaralo daljem razvoju prijateljstva i saradnje Kraljeva i Loda.

Vukićević je i pored toga nastojao da saradnju nastavi i planirana je poseta KUD-a “Abrašević” Izraelu sredinom 1991. godine koja nije realizovana, ovog puta zbog izbijanja građanskog rata u SFRJ i otcepljenja SR Slovenije i SR Hrvatske 25. juna 1991. godine. Uspostavljena saradnja u ratnim uslovima i u jednoj i u drugoj državi zapostavljena je isto onako brzo kako je i pokrenuta i ostalo je da čeka neka bolja vremena.

“Projekat je sufinansiran iz budžeta Grada Kraljeva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.”