Istorijski trenutak za srpsku arheologiju

Zahvaljujući radovima na izgradnji Moravskog koridora zabeležen je jedan istorijski važan događaj za srpsku arheologiju. Na lokalitetu Divlje polje u Ratini kod Kraljeva, koje se nalazi na samom ušću reke Ibar u Zapadnu Moravu, na trasi budućeg autoputa, otkriveno je neolitsko naselje sa četrnaest zbijenih kuća, pravilno orjentisanih u smeru severozapad – jugoistok, koje se nalaze na površini oko pola hektara, i sve to je prvi put u jednom sloju, u jednoj celini, fotografisano dronom.

“Zbog izgradnje Moravskog koridora javila se potreba za arheološkim iskopavanjem koje je desetostruko veće od prosečnog. Arheološki institut u Beogradu, koji je taj posao dobio na tenderu, od oktobra prošle godine do kraja jula ove godine, sproveo je u Divljem polju u Ratini obimno iskopavanje na površini od 200 m x 30 m i pronašao strukturu jednog razvijenog neolitskog naselja gde se jasno vide kuće, jame i njihovi međusobni odnosi i relacije. Ranije su se u srpskoj arheologiji iskopavale samo sonde od po 25 kvadratnih metara, tako što se iskopa jedna sonda, istraži i zatrpa, pa se onda iskopava sledeća, a ovo je prvi put da je odjednom iskopana jedna tolika površina,” pojašnjava Tatjana Mihailović, arheolog Narodnog muzeja u Kraljevu.

“Da bi čitav lokalitet koji se nalazi na trasi budućeg autoputa bio istražen potrebne su dve godine, a mi smo imali samo osam meseci i istražili smo najvažnije objekte i jame koje su prethodno mapirane geomorfološkim snimanjem terena,” ističe Marijana Stojanić koja kao mladi arheolog, volonter Narodnog muzeja u Kraljevu, učestvuje u pomenutim istraživanjima. Ona dodaje da je pronađen veliki broj figurina i posuda od keramike, sekira od magnezita i ogroman broj žrvnjeva, odnosno alatki od glačanog kamena preko kojih se prelazi drugim kamenom i tako se melje najčešće žito ali i druge namirnice.

Neki od nalaza su izuzetno zanimljivi i svi su, kako saznajemo, iz perioda 4800 godina pre naše ere, što je kasni vinčanski period. (Vinčanska kultura je postojala u periodu od 5500 do 4500 godina pre naše ere na teritoriji današnje Srbije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Rumunije i Severne Makedonije.)

“Kuće koje smo otkrili u Divljem polju su tipične arhitekture za neolit tog perioda, građene su tehnikom pletera i lepa, površine 50 do 70 kvadratnih metara, sa dve ili tri prostorije. Imale su drvene stubove i podnice od sabijene zemlje koje su bile poput današnjih pločica. Kuće su im bile veoma lepe i uredne,” ističe Marijana i dodaje da o urednosti neolitskih stanovnika govore i otpadne jame gde su oni odlagali kosti i slomljenu keramiku.

Pored otpadnih jama na lokalitetu Divlje polje u Ratini pronađene su i četiri jame koje nisu otpadne i u kojima se naizmenično smenjuju slojevi lepa, odnosno zidova kuća od pečene gline, i keramičkih posuda koje su uglavnom cele. Profesor dr Slaviša Perić, koji je rukovodio istraživanjem ovog lokaliteta i ekspert je za neolit, smatra da bi to mogle da budu ritualne jame kakve su pronađene u Bugarskoj, gde ljudi neolita ritualno sahranjuju lep, odnosno njihove kuće. Ukoliko se ta naučna pretpostavka potvrdi ritualne jame u Ratini bile bi prve takve jame iz neolitskog perioda pronađene u Srbiji.

Zanimljiv je i ogroman broj pronađenih žrvnjeva, preko pet stotina. Profesor Perić ističe da nikada nije video toliko žrvnjeva na jednom mestu. To znači da su neolitski stanovnici Divljeg polja proizvodili žitarice. Pronađeno je i nešto ugljenisane pšenice, drenjina i trnjina i taj materijal je predat na analizu.

“U nekim kućama ima više žrvnjeva, u nekim manje. Neke kuće imaju po dve peći, a u dve kuće su nađeni pršljenici raznih oblika i veličina, od kojih se prave razboji, što znači da su i tkali,” ističe Marijana i dodaje da je pronađeno i nekoliko kalema za konac i posuda za kvašenje tkanina.

Ljudi neolita dakle, bavili su se zemljoradnjom, lovom i ribolovom, obrađivali su kamen i pravili proizvode od keramike (iza njih je 100 000 godina iskustva ljudskog roda u obradi kamena i 2000 godina keramičkog iskustva), tkali su i gajili domaće životinje: koze, ovce, goveče, svinju. Živeli su mirnim životom, nisu ratovali. Pretpostavlja se i da su imali neke religijske rituale u kojima su figurine imale određenu ulogu.

“Figurine smo uglavnom pronalazili slomljene, pored kuća ili u otpadnim jamama. Cele smo pronalazili jedino u kućama, što znači da su namerno lomljene, verovatno ritualno, i bacane. Moja koleginica Tatjana ima zanimljivu interpretaciju da su visile na kućama kao zaštitnice jer na sebi često imaju rupe koje služe da se okače o nešto. Ima sedećih figurina, stajaćih, devojačkih, trudničkih. Neke su sa izrazitim bademastim očima i sve imaju različite šare. Novije su pticolike, sa nosem koji podseća na kljun ptice. Postoje tumačenja da su time iskazivali potrebu da pobegnu iz sveta u kome su osećali nekakvu opasnost,” objašnjava Marijana.

Osećali su potrebu da pobegnu i pobegli su ili nestali, ne zna se tačno šta se dogodilo sa njima. Divlje polje u Ratini naseljavali su oko tri stotine godina, do 4500 godina pre nove ere, i onda su napustili taj lokalitet, koji je kako istraživanja pokazuju, ostao nenaseljen sve do perioda latena, odnosno mlađeg gvozdenog doba koje je trajalo do 14. godine nove ere, kada dolaze Rimljani.

Arheološka istraživanja pokazuju da su njihove kuće u Divljem polju izgorele jer je keramika pronađena u njima crvene boje, što znači da je bila izložena visokim temperaturama, dok su predmeti pronađeni pored kuća originalne crne boje. Pretpostavlja se da su sami spalili svoje kuće i da su za to koristili nekakvo gorivo jer je vatra bila vrlo kontrolisana. Zašto su to uradili, da li zbog bolesti, klimatskih promena, ili nečeg drugog, nije utvrđeno. Ista pojava zabeležena je i na većini drugih neolitskih, vinčanskih lokaliteta širom Srbije. Kontinuitet života nakon neolita zabeležen je jedino na lokalitetu Bubanj Hum kod Niša i na lokalitetu Gomolava kod Hrtkovaca u Vojvodini.

Arheološki materijal pronađen u Divljem polju u Ratini težak je nekoliko tona. Jedan deo tog materijala iz prve kampanje istraživanja, već je predat Narodnom muzeju u Kraljevu a drugi, još obimniji deo, se trenutno pere u balon sali u Paraćinu i sukcesivno će da stiže u kraljevački muzej. Pred arheolozima u Kraljevu je obiman posao spajanja i restauriranja arheološkog materijala, koji treba da dobije svoje brojeve i kartone, a zatim sledi proučavanje materijala i odabir predmeta koji će postati deo arheološke zbirke, što znači da će biti proglašeni kulturnim dobrom i zaštićeni.